Secesja to – obok art deco – najbardziej rozpoznawalny styl w sztuce XX wieku. Jest pełna kwitnących kwiatów, zmysłowych kobiet, ornamentów i arabesek. Secesja wije się jak pnącze i mimo upływu lat nadal cieszy się rzeszą miłośników i naśladowców. Jedną z najjaśniejszych gwiazd art nouveau wciąż pozostaje Alfons Mucha, którego plakaty i grafiki są perfekcyjnym połączeniem sztuki i reklamy.
Młodość i początek kariery
Alfons Mucha urodził się w 1860 roku na Morawach. Od najmłodszych lat przejawiał duży talent rysunkowy. Zaabsorbowany pasją do sztuki nie był zbyt pilnym uczniem, co spowodowało, że mimo starań nie przyjęto go na Akademię Sztuk Pięknych w Pradze. Postanowił więc pojechać do Wiednia. Tam zaczął pracę jako asystent scenografa w firmie, która przygotowywała dekoracje do wiedeńskich teatrów.
Niedługo później jego prace dostrzegł i docenił hrabia Eduard Khuen Belasi, który zamówił u niego wykonanie dekoracji ściennych w Zamku Emmahof i jego prywatnej rezydencji w Tyrolu. Hrabia był tak zauroczony dziełami Muchy, że postanowił zostać jego mecenasem i sfinansować jego studia na Akademii w Monachium. Po studiach malarz wyjechał do Paryża, gdzie jego kariera szybko nabrała rozpędu.
Rozkwit popularności
Jego pierwsze paryskie zlecenia dotyczyły ilustracji do magazynów i książek. Lista czasopism publikujących jego rysunki rosła z miesiąca na miesiąc, wśród nich można wyróżnić m.in La Vie populaire, Le Petit Français Illustré czy Art et Decoration – ten ostatni miał duży wpływ na popularyzację nowego stylu, który dziś nazywamy secesją.
Jednak prawdziwym przełomem w karierze Alfonsa Muchy było zamówienie od Sary Bernhardt – gwiazdy paryskiej sceny teatralnej. Artysta wykonał dla niej plakat do sztuki Gismonda, w której Bernhardt grała główną rolę. Dzieło mierzyło ponad dwa metry i przedstawiało naturalnej wielkości aktorkę w kwiecistej sukni i kwiatowym nakryciu głowy.
Zachwycona aktorka postanowiła z miejsca podpisać z Muchą sześcioletni kontrakt obejmujący przygotowywanie plakatów, scenografii, kostiumów a nawet biżuterii do sztuk wystawianych przez Théâtre de la Renaissance. W jednej chwili czeski artysta stał się sławny – w towarzystwie zaczęło się mówić o „stylu Muchy”, który niedługo stał się synonimem art nouveau.
Sztuka reklamy
Roślinne wzory, miękkie organiczne kształty, bogate zdobienia i piękne kobiety – to były jego znaki rozpoznawcze. Secesja stała się modna i zawładnęła niemal każdą dziedziną życia. Secesyjne było malarstwo, design, architektura, nawet reklamy. Mucha – tych ostatnich – wykonywał naprawdę wiele. Jednak nawet promując produkty codziennego użytku potrafił wynieść plakat do rangi prawdziwego dzieła sztuki. Hipnotyzowały kobietami o rozmarzonych twarzach i kuszących uśmiechami. Każda z nich ubrana w zwiewną suknię, otoczona kwiatami i falującymi włosami, których kosmyki oplatały bohaterki plakatów podkreślając ich krągłości i dynamikę.
Dziś reklamy bibułek papierosowych Job, ciasteczek Lefèvre-Utile czy szampana Moët-Chandon chętnie wieszamy w domach i biurach zupełnie nie zwracając uwagi na ich pierwotne przeznaczenie. Nie znaczy to jednak, że Mucha nie tworzył grafik stricte dekoracyjnych. We współpracy z Chandon stworzył nowy rodzaj produktu – panneaux décoratifs. W zależności od miejsca ekspozycji i zasobności portfela kupującego były drukowane na różnych podłożach – droższe na jedwabiu czy japońskim papierze, tańsze na panelach drewnianych lub grubym papierze.
Najbardziej znaną serią panneaux jest ta przedstawiająca personifikacje czterech pór roku. Zmysłowe projekty Czecha zdobiły również pocztówki, kalendarze, okładki czasopism i książek. Na przełomie XIX i XX wieku Mucha czaił się na każdym paryskim rogu.
Różne wcielenia secesji
Ta szeroka ekspansja art nouveau na różne dziedziny sztuki i rzemiosła artystycznego była jednym z kluczowych założeń całego ruchu. Secesjoniści chcieli doprowadzić do stylistycznego ujednolicenia malarstwa, rzeźby, architektury, designu i grafiki użytkowej.
Trudno jest określić, gdzie narodziła się secesja – wydaje się jakby jej zalążki pojawiły się w tym samym czasie w kilku różnych miejscach. Za sprawą tego geograficznego rozproszenia można dostrzec różnice w podejściu artystów z poszczególnych krajów. W Paryżu był to niezwykle dynamiczny rozwój plakatu za sprawą zarówno Muchy, jak i Henri Toulouse-Lautreca. Wiedeńska secesja była nieco bardziej mozaikowa i zgeometryzowana co można dostrzec w ornamentach w obrazach Gustava Klimta. Z kolei holenderski malarz Jan Toorop tworzył rytmiczne kompozycje, w których często pojawiały się smukłe sylwetki kobiet.
Choć art nouveau święciła triumfy jedynie dwadzieścia lat na przełomie wieków, to na stałe zapisała się w artystycznej świadomości współczesnych ludzi. Mimo tego, że niewielu twórców kultywuje ten charakterystyczny styl, a dzieła klasyków liczą sobie już ponad sto lat, nadal często pojawiają się w wystroju wnętrz – zarówno tych stylizowanych, jak i nowoczesnych.
Ida Sielska